The Cyprus Institute

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία οδηγεί σε σοβαρές οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές αλλαγές στην Ευρώπη. Για την υλοποίησή της θα απαιτηθούν μεγάλες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων και επιχειρήσεων, αλλαγή παραγωγικών διαδικασιών, διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και γρήγορη ανάπτυξη υποδομών που θα επιτρέπουν την πράσινη μετάβαση (λ.χ. αναβαθμισμένα ηλεκτρικά δίκτυα, έξυπνοι μετρητές, αποθήκευση ενέργειας, σημεία φόρτισης και σταθμοί προμήθειας εναλλακτικών καυσίμων).

 

Εκτός από την υψηλή χρηματοδότηση που απαιτείται και τις ανάγκες σε πρώτες ύλες, η μετάβαση θα είναι αδύνατη χωρίς επαρκές (και επαρκώς καταρτισμένο) ανθρώπινο δυναμικό. Οι ανάγκες της αγοράς εργασίας είναι πιεστικές. Στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, είναι αναρίθμητες οι μελέτες που αναφέρουν μεγάλες ελλείψεις εργατικού δυναμικού στους τομείς που πρέπει να αναπτυχθούν ραγδαία για την πράσινη μετάβαση. Την ίδια στιγμή, πολλές χώρες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη υποφέρουν από δημογραφική συρρίκνωση, που καθιστά πολύ δύσκολη την εξεύρεση εργαζομένων που θα ανακαινίζουν κτίρια, θα εγκαθιστούν ηλιακά συστήματα και αντλίες θερμότητας, θα εργάζονται σε νέα εργοστάσια μπαταριών κλπ. Επίσης, οι υψηλές επιδοτήσεις στις ΗΠΑ για επενδύσεις στην υψηλή τεχνολογία και την καθαρή ενέργεια αυξάνουν τις επαγγελματικές προοπτικές στη Βόρεια Αμερική και εντείνουν την πίεση στην Ευρώπη.

 

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε να αναγνωρίζει τη μεγάλη αυτή πρόκληση και πρόσφατα, στο «Βιομηχανικό Σχέδιο για την Πράσινη Συμφωνία» (Green Deal Industrial Plan) που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο 2023, αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο στις δεξιότητες και στη δημιουργία ενός «EU Talent Pool» για την προσέλκυση εργατικού δυναμικού από χώρες εκτός ΕΕ.

Σε εργαστήρι που διοργανώσαμε στο Ινστιτούτο Κύπρου τον Ιούνιο 2023, εκπρόσωποι τόσο των θεσμικών οργάνων των επιχειρήσεων (ΚΕΒΕ, ΟΕΒ) όσο και των εργαζομένων (ΠΕΟ, ΣΕΚ) ανέφεραν ότι είναι εις γνώση τους συγκεκριμένες ελλείψεις σε τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η εξοικονόμηση ενέργειας και η διαχείριση αποβλήτων, που όμως δεν έχουν καταγραφεί επισήμως και δεν φαίνεται να είναι οξείες μέχρι σήμερα.

 

Από την άλλη πλευρά, η συνεχιζόμενη έντονη οικονομική δραστηριότητα του κατασκευαστικού τομέα σε ό,τι αφορά τόσο οδικά έργα υποδομής όσο και νέες αναπτύξεις περιοχών και κτιρίων, αφήνει λίγα περιθώρια για αφιέρωση πόρων και απασχόληση προσωπικού σε έργα που θα μπορούσαν να συμβάλουν άμεσα στην πράσινη μετάβαση και στην επίτευξη των νομικά δεσμευτικών στόχων της Κύπρου. Αυτό μπορεί να μη γίνεται άμεσα αντιληπτό σήμερα από τον ιδιωτικό τομέα, όμως οι κρατικές υπηρεσίες γνωρίζουν την πίεση που θέτουν οι αυξανόμενες απαιτήσεις των νομοθετημάτων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας σε ό,τι αφορά στόχους για:

• Ελάχιστους ρυθμούς ενεργειακών ανακαινίσεων κτιρίων του ευρύτερου δημόσιου τομέα
• Ευρύτερες ενεργειακές αναβαθμίσεις τόσο σε οικιστικά κτίρια όσο και στα κτίρια του τριτογενούς τομέα της οικονομίας
• Επέκταση και εκσυγχρονισμό των δικτύων μεταφοράς και διανομής ηλεκτρισμού
• Κατασκευή επαρκών υποδομών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων.

Όπως προαναφέρθηκε, το φαινόμενο είναι πανευρωπαϊκό. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μονάδα στρατηγικής του Γάλλου Πρωθυπουργού αναφέρει σε πρόσφατη μελέτη της ότι, με τις υφιστάμενες ελλείψεις κατάλληλου εργατικού δυναμικού, για να μπορέσει η Γαλλία να ικανοποιήσει τους στόχους της για την πράσινη μετάβαση στον κτιριακό τομέα, θα έπρεπε να μειωθούν δραστικά οι κατασκευές νέων κτιρίων ή να δημιουργηθούν δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας στους σχετικούς κλάδους.

 

Επομένως, οι ανάγκες σε εργατικό δυναμικό που απορρέουν από τις κρατικές υποχρεώσεις στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης δεν είναι σήμερα πλήρως σαφείς για τους εκπροσώπους των παραγωγικών φορέων (επαγγελματικά επιμελητήρια και ομοσπονδίες εργοδοτών και εργαζομένων). Για τον λόγο αυτό, κρίναμε σκόπιμο να παραθέσουμε μια εκτίμηση των επιπρόσθετων αναγκών που προκύπτουν από τις επενδύσεις οι οποίες ήδη προβλέπονται στο προσχέδιο του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Αυτή η εκτίμηση παρατίθεται στο παρόν Σχόλιο.

Το Ινστιτούτο Κύπρου έχει αναπτύξει ένα μοντέλο εισροών-εκροών της κυπριακής οικονομίας, κάνοντας χρήση καθιερωμένων επιστημονικών μεθόδων, που χρησιμοποιήθηκε για υποστήριξη και ανάλυση των επιπτώσεων στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση από μέτρα κυβερνητικής πολιτικής, όπως λ.χ.:

• Στην ανάλυση αντικτύπου του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα το 2019, καθώς και στην τρέχουσα αναθεώρησή του που υποβλήθηκε ως προσχέδιο τον Ιούλιο του 2023.
• Σε αναλύσεις της επίδρασης στην απασχόληση από συγκεκριμένα μέτρα ανάκαμψης μετά την πανδημία το 2021.
• Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, στην ανάλυση αντικτύπου του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2021.
• Σε εκτιμήσεις της επίδρασης στην απασχόληση από τα μέτρα που περιλήφθηκαν στο εγκεκριμένο Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης της Κύπρου το 2022.
• Σε αναλύσεις που διενεργήθηκαν για τα Υπουργεία Οικονομικών, Μεταφορών και Ενέργειας κατά τις διαπραγματεύσεις της δέσμης «Fit-for-55» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2022.

Με αυτό το μοντέλο είναι δυνατή η εκτίμηση των άμεσων και έμμεσων θέσεων εργασίας που δημιουργούνται ή απειλούνται από την αύξηση ή τη μείωση επενδύσεων σε συγκεκριμένους κλάδους. Περισσότερες μεθοδολογικές πληροφορίες δίνονται στη χωριστή ενότητα της επόμενης σελίδας.

 

Μεθοδολογικό σημείωμα

Η ανάλυση εισροών-εκροών αποτελεί μια ποσοτική μέθοδο για τη μελέτη της αλληλεξάρτησης των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Υποδείγματα εισροών-εκροών έχουν εφαρμοσθεί σε διαφόρους τομείς όπως η ανάλυση επιπτώσεων πολιτικής, η ενεργειακή ανάλυση και η ανάλυση περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Giannakis et al. 2019).

Στο πλαίσιο των μελετών μας, αναπτύξαμε ένα δυναμικό υπόδειγμα εισροών-εκροών της Κύπρου για την αξιολόγηση των επιπτώσεων ενεργειακών σεναρίων στην απασχόληση (Taliotis et al. 2020). Οι αρχικές συνθήκες ισορροπίας του συγκεκριμένου υποδείγματος προέρχονται από τον εθνικό συμμετρικό πίνακα εισροών-εκροών για το έτος 2019 που ομαδοποιείται σε 20 βασικούς κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Παρόλο ότι είναι διαθέσιμος και ο εθνικός πίνακας εισροών-εκροών του έτους 2020, η Στατιστική Υπηρεσία συνιστά να χρησιμοποιείται αυτός του 2019 επειδή τα έτη 2020-21 είχαν ιδιαιτερότητες λόγω πανδημίας. Ταυτόχρονα, η βάση για τις παρούσες προβλέψεις απασχόλησης είναι τα πιο πρόσφατα δεδομένα απασχόλησης, δηλαδή αυτά που προέρχονται από τους Εθνικούς Λογαριασμούς του έτους 2022. Η βασική πρόβλεψη βασίζεται:

• Στην πρόσφατη μακροοικονομική πρόβλεψη του Υπουργείου Οικονομικών (Οκτώβριος 2023).
• Σε παραδοχές μας για τη συνεισφορά κάθε βασικού κλάδου της οικονομίας στο ΑΕΠ ως το 2030.
• Στους πολλαπλασιαστές απασχόλησης που προκύπτουν από τον πίνακα εισροών-εκροών 2019.

Η κύρια χρήση της ανάλυσης εισροών-εκροών είναι η εξέταση μεταβολών στην οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση ανά τομέα, όπως προκύπτει από προσομοιώσεις διαφορετικών σεναρίων. Εδώ παρατίθενται αποτελέσματα του Σεναρίου με Πρόσθετα Μέτρα (ΣΠΜ) που χρησιμοποιήθηκε στο προσχέδιο αναθεώρησης του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) που υποβλήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούλιο 2023. Το σενάριο αυτό αποτελεί προσομοίωση του υποδείγματος εισροών-εκροών με βάση υφιστάμενα και επιπρόσθετα μέτρα πολιτικής για την περίοδο 2023-2030, δηλαδή με εισαγωγή των χρηματοδοτικών πόρων όπως προκύπτουν από την εφαρμογή επιπλέον μέτρων. Το ΣΠΜ αποτυπώνει διαφορές σε σχέση με το βασικό μας σενάριο τόσο στις επενδύσεις σε συγκεκριμένες τεχνολογίες και υποδομές, όσο και στην ιδιωτική δαπάνη για καύσιμα και ηλεκτρισμό. Λεπτομέρειες ως προς τις επενδύσεις που προβλέπονται στο ΣΠΜ παρατίθενται στο κεφάλαιο 5 του ΕΣΕΚ.

Καθώς ο αντίκτυπος των παρεμβάσεων περιορίζεται στην αγορά εργασίας της χώρας, ένα κρίσιμο στοιχείο της ανάλυσης είναι σε ποιο βαθμό η παραγωγή του απαραίτητου εξοπλισμού για την υλοποίηση των επενδύσεων, και επακολούθως οι σχετικές δαπάνες, πραγματοποιούνται εντός της τοπικής οικονομίας. Η εκτίμηση των επιπτώσεων στην κυπριακή αγορά εργασίας βασίζεται στο μέρος των δαπανών που πραγματοποιείται εντός της χώρας. Κλάδοι με υψηλό ποσοστό εγχώριων παραγόμενων εισροών επιφέρουν μεγαλύτερα οφέλη για την οικονομία της χώρας, σε σχέση με κλάδους με σχετικά υψηλό ποσοστό εισαγωγών.

Για τις προσομοιώσεις, συνδέσαμε το ενεργειακό μοντέλο βελτιστοποίησης OSeMOSYS-Cyprus που χρησιμοποιείται για τα ενεργειακά σενάρια της Κύπρου με το δυναμικό υπόδειγμα εισροών-εκροών που προαναφέρθηκε. Οι προβλεπόμενες ετήσιες δαπάνες (κεφαλαιουχικές επενδύσεις και λειτουργικά κόστη) από το ενεργειακό μοντέλο εισάγονται στο μοντέλο εισροών-εκροών για να αποτυπώσουν τις μεταβολές στη ζήτηση για επενδύσεις των επιμέρους κλάδων. Οι δαπάνες αυτές διακρίνονται σε επτά κατηγορίες: (α) βιομηχανία, (β) παραγωγή ηλεκτρισμού, (γ) αποθήκευση ηλεκτρισμού, (δ) υποδομές φυσικού αερίου, (ε) δημόσιες μεταφορές, (στ) ιδιωτικές μεταφορές και (ζ) κτίρια (δηλ. μέτρα ενεργειακής απόδοσης, αντλίες θερμότητας, ηλιακοί θερμοσίφωνες κλπ). Αντίστοιχα, οι προβλεπόμενες ενεργειακές δαπάνες των νοικοκυριών εισάγονται στο υπόδειγμα εισροών-εκροών ως μεταβολές της ιδιωτικής κατανάλωσης των νοικοκυριών.

Σύμφωνα με τη σχετική ανάλυση αντικτύπου (κεφάλαιο 5 του ΕΣΕΚ), βάσει των προγραμματισμένων πόρων που θα διατεθούν από τα ευρωπαϊκά ταμεία (Ταμείο Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, Connecting Europe Facility, Διαρθρωτικά Ταμεία (Πρόγραμμα ΘΑλΕΙΑ), Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα.) και τον εθνικό προϋπολογισμό έως το 2030, αναμένονται αισθητά αυξημένες επενδύσεις σε έργα που αφορούν καθαρή ενέργεια, ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων και βιομηχανιών, διαχείριση αποβλήτων και υποδομές για βιώσιμες μεταφορές. Συνολικά, προβλέπονται δημόσιοι πόροι  που ξεπερνούν τα 2,5 δις. Ευρώ έως το 2030, που αναμένεται να κινητοποιήσουν ιδιωτικούς πόρους αντίστοιχου ύψους για την υλοποίηση των πράσινων έργων που προβλέπονται στο ΕΣΕΚ και πρόσθετες δαπάνες για ιδιωτικά μεταφορικά μέσα.

 

Τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων φαίνονται συνοπτικά στον Πίνακα 1, όπου παρουσιάζονται χωριστά οι κύριοι τομείς στους οποίους αναμένεται να έχουν επίδραση οι πράσινες επενδύσεις. Γενικά, η υλοποίηση των έργων που προβλέπονται στο ΕΣΕΚ αναμένεται να δώσει ώθηση σε βασικούς κλάδους της Μεταποίησης (ενέργεια, μεταλλικά προϊόντα, πλαστικά και μη μεταλλικά ορυκτά) και στις Κατασκευές. Σημαντική αναμένεται και η αύξηση στις ανάγκες του Εμπορίου.
 

Πίνακας 1: Επιπλέον θέσεις εργασίας που αναμένεται να δημιουργηθούν έως το 2030
για την υλοποίηση των πράσινων επενδύσεων που προβλέπονται
στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα.

	Πρόσθετες θέσεις εργασίας λόγω πράσινων επενδύσεων
Τομέας	Θέσεις απασχόλησης	Ποσοστιαία μεταβολή
Ορυχεία και Λατομεία	82	10,9%
Πλαστικά & Μη Μεταλλικά Ορυκτά	1.202	11,8%
Μεταλλικά Προϊόντα	946	12,8%
Μηχανολογικός Εξοπλισμός	366	7,5%
Ενέργεια	1.695	39,6%
Κατασκευές	8.564	13,5%
Χονδρικό & Λιανικό Εμπόριο	6.665	6,9%
Λοιποί Τομείς Μεταποίησης & Γεωργίας	371	1,2%
Λοιποί Τομείς Υπηρεσιών	1.943	0,5%
Σύνολο Απασχόλησης	21.834	3,8%

Συνολικά, οι πράσινες επενδύσεις της τρέχουσας δεκαετίας, σε σύγκριση με τις πολύ χαμηλότερες αντίστοιχες που επικρατούσαν έως το 2020, αναμένεται να δημιουργήσουν πάνω από 20.000 θέσεις εργασίας, που αντιστοιχούν σε περισσότερο από 3,5% του εργατικού δυναμικού του έτους 2022. Αντίστοιχα, το αποτέλεσμα αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ότι εκφράζει τις θέσεις εργασίας που απαιτούνται για να μπορέσουν να υλοποιηθούν όλα τα έργα που περιλαμβάνονται στο ΕΣΕΚ. Αυτές οι θέσεις εργασίας θα πρέπει να θεωρηθούν ως επιπρόσθετες όσων θέσεων θα προκύψουν από την ανάπτυξη άλλων κλάδων της οικονομίας (όπως λ.χ. η ψηφιακή μετάβαση, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες ή οι μεγάλες αναπτύξεις νέων έργων).

 

Για καλύτερη κατανόηση και αποφυγή παρερμηνειών, επισημαίνονται τα εξής:

Όπως προαναφέρθηκε, οι θέσεις απασχόλησης που παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 χρειάζονται για να υλοποιηθούν τα πράσινα έργα που περιλαμβάνονται στο ΕΣΕΚ, τα οποία είναι σημαντικά αυξημένα σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Ταυτόχρονα, άλλοι αναπτυσσόμενοι τομείς της οικονομίας διεκδικούν επίσης νέες και υφιστάμενες θέσεις εργασίας.

 

Δεδομένου ότι η μείωση των εκπομπών αποτελεί νομικά δεσμευτική υποχρέωση της Κύπρου τόσο για το 2030 όσο και για το 2050, θα πρέπει αυτές οι κρατικές υποχρεώσεις να μεταφραστούν και σε υποχρεώσεις ή κίνητρα προς τον ιδιωτικό τομέα ώστε να μετατοπίσει το βάρος των επενδύσεών του προς έργα που στηρίζουν την πράσινη μετάβαση. Επίσης, όπως αναφέρθηκε και σε πρόσφατη μελέτη μας για τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, το κράτος θα πρέπει να εξετάσει την αλλαγή πολιτικών οι οποίες  αντιστρατεύονται την πράσινη μετάβαση.

 

Με αυτό το σκεπτικό, προτείνονται τα ακόλουθα:

• Αξιοποίηση υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος. Θα πρέπει να εξεταστεί η απόσυρση κινήτρων για ανέγερση νέων κτιρίων, με αντίστοιχη προώθηση κινήτρων για αξιοποίηση υφιστάμενων κτιρίων, περιλαμβανομένων και των αδρανών κτιρίων. Αυτό θα βοηθήσει στην επίτευξη των φιλόδοξων στόχων ενεργειακών ανακαινίσεων κτιρίων, που δυσχεραίνονται από την έλλειψη εργατικού δυναμικού και το μειωμένο ενδιαφέρον των κατασκευαστικών επιχειρήσεων λόγω της έμφασης που δίνεται σήμερα στις νέες κατασκευές.
• Πολεοδομική πολιτική που να εναρμονίζεται με τη μείωση των εκπομπών. Αντί για κίνητρα επέκτασης οικιστικών ζωνών, που ευνοούν τις νέες κατασκευές, θα πρέπει να ενθαρρύνεται η αύξηση πυκνότητας των υφιστάμενων οικιστικών περιοχών, κάτι που επίσης θα δώσει ώθηση στις ενεργειακές ανακαινίσεις υφιστάμενων κτιρίων.
• Ενθάρρυνση των πράσινων επενδύσεων σε κλάδους με ισχυρές διασυνδέσεις με άλλους κλάδους και υψηλό ποσοστό εγχώριων παραγόμενων εισροών. Αυτό μπορεί να αποφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη στην οικονομία και στην εγχώρια αγορά εργασίας. Τέτοιοι κλάδοι είναι λ.χ. οι κατασκευές, η παραγωγή μεταλλικών και πλαστικών προϊόντων, η γεωργία και η παραγωγή τροφίμων, στον βαθμό που αυτές οι δραστηριότητες συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών και των αποβλήτων.

Συνοψίζοντας, παρόλο ότι η αύξηση της απασχόλησης που μπορεί να προέλθει από τις πράσινες επενδύσεις είναι ευπρόσδεκτη, υπάρχουν και άλλες επενδύσεις στην κυπριακή οικονομία που επίσης απαιτούν αυξημένο εργατικό δυναμικό. Επειδή ίσως να μην είναι δυνατό να ικανοποιηθούν όλες οι ανάγκες, το κράτος θα πρέπει να δώσει κατάλληλα επενδυτικά και άλλα κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα ώστε να υλοποιεί κατά προτεραιότητα επενδύσεις που βοηθούν στην πράσινη μετάβαση.